Groot-Brittannië
ligt eruit. Het Verenigd Koninkrijk heeft zichzelf een ‘Alleingang’ bezorgd. Na
de flinterdunne meerderheid van Britten, die op donderdag 23 juni 2016 besloten
de Europese Unie de rug toe te keren, zijn politici, ondernemers, vakbonden,
overheden, wetenschappers en andere beleidsmakers op zoek naar een antwoord.
Uit noodzaak, uit vrees, uit welbegrepen eigenbelang, uit zorg. De Britse ‘splendid
isolation’ is geen wens meer, maar is echt.
Bewonderd
In
de mêlee van commentaren, columns, beschouwingen, analyses en nieuwsberichten
over ‘Independence Day’ trof ik er een aan die een begin van een antwoord zou kunnen
zijn. ‘Het enige reële alternatief,’ schrijft Coen Teulings, oud-directeur van
het Centraal Planbureau en thans hoogleraar economie aan de Universiteit van
Cambridge, in het FD van 28/6/16, ‘is Europa aan te prijzen voor datgene waar
het in de wereld om bewonderd wordt. De lidstaten houden nu al zestig jaar lang
een politiek en juridisch systeem in de lucht waarmee eerst zes en inmiddels zevenentwintig
lidstaten hun onderlinge geschillen beslechten en afspraken maken tot
wederzijds voordeel.’
Dat
een systeem met zo’n diffuse structuur als de EU daartoe in staat is geweest is
een ongelooflijke prestatie. ‘Het heeft de voorwaarde geschapen voor de
naoorlogse groei van onze welvaart.’ Maar ondanks de fantastische successen van
decennia politiek touwtrekken is er ook veel onvrede, meent Teulings. ‘Echter, de
opkomst van het populisme is geen specifiek Europees verschijnsel, zie Trump.
Het echte probleem van de middenklasse in Europa en de VS is de opkomst van
China en India. Dat maakt het electoraat van beide continenten onzeker. De EU
is slechts een uitlaatklep’.
Aan het stuur
Teulings’
betoog is, vrij door mij vertaald, een stevige oproep tot stabiliserend en
effectief beleid om onvrede en onzekerheid weg te nemen en in goede banen te leiden.
Maar helpt het als regeringsleiders kritiek hebben op Europa, terwijl zij als
leden van de Europese Raad zelf aan het stuur zitten? Draagt het bij aan een
solide Europees beleid als politici over Europa blijven praten in de derde
persoon? Als welvaart, vrede, vrij reizen, één munt en internationaal studeren
aantoonbare verworvenheden zijn van welvarende EU-lidstaten?
Twaalf
jaar was ik lid van het hoofdbestuur van de Europese Beweging in Nederland.
Jaren, waarin Eurocommissarissen als Frans Andriessen en Frits Bolkestein soms
zeer opliepen tegen de grenzen van hun politieke vernuft en onderhandelingsbekwaamheden.
Toch bewoog Europa: er kwam beleid tot stand dat nationale regels beetje bij
beetje harmoniseerde, een gezamenlijke munt schiep en meer liberalisering
inluidde. De sleutel van zulk economisch succes verwoordde de Fransman Jacques
Delors, oud-voorzitter van de Europese Commissie, op prachtige wijze aldus: ‘It
is competition that stimulates, cooperation that strengthens and solidarity
that unites’.
Gaspedaal rechts
In
de beginjaren van wat een aardverschuivende industrie zou worden, had een aantal
visionaire automobielfabrikanten al snel door dat zij omwille van het succes
van hun product internationaal moesten standaardiseren. Een van hun afspraken
was deze: gaspedaal rechts, rempedaal in het midden, ontkoppelingspedaal links.
Het huidige Europa heeft behoefte aan dergelijk doortastend optreden. Aan politici
die de basis van de EU onderschrijven, trots zijn op wat er is bereikt en die
publiekelijk durven te verwoorden wat Europa vermag. Zoals Delors en diens
illustere voorgangers weten zij welke pedalen
gebruikt moeten worden.
In zijn boek ‘Facetten van Europa’ beschreef Lord Alan Bullock
(Oxford) in 1979 hoe in het naoorlogse - in Oost en West verdeelde - Europa een
‘verbazingwekkend economisch herstel plaatsvond waardoor een hoger welvaartsniveau
ontstond dan ooit tevoren in de geschiedenis’. Zes jaar daarvoor was Groot-Brittannië
tot de Europese Economische Gemeenschap, de voorloper van de EU, toegetreden.
Dat gebeurde onder leiding van de Britse premier en conservatief Edward Heath.
Doorgaan
Het is interessant om in Bullocks’ boek zijn visie op Europa te
lezen. ‘Een zonniger toekomst ligt in het verschiet. Europa moet zijn rol
blijven spelen […]. Europa kan zijn waarden opnieuw gaan uitdragen over de
wereld, niet met het zwaard, maar in het kader van vriendschappelijke
hulpverlening en met het vertrouwen van vrije mensen.’ Het lijkt mij een ware
stimulans voor de regeringsleiders van de Europese Unie om op die weg door te
gaan.
Nico van Grieken
Lid
Raad van Advies De Maatschappij
