donderdag 30 juni 2016

De Europese politieke les van het gaspedaal


Groot-Brittannië ligt eruit. Het Verenigd Koninkrijk heeft zichzelf een ‘Alleingang’ bezorgd. Na de flinterdunne meerderheid van Britten, die op donderdag 23 juni 2016 besloten de Europese Unie de rug toe te keren, zijn politici, ondernemers, vakbonden, overheden, wetenschappers en andere beleidsmakers op zoek naar een antwoord. Uit noodzaak, uit vrees, uit welbegrepen eigenbelang, uit zorg. De Britse ‘splendid isolation’ is geen wens meer, maar is echt.

Bewonderd
In de mêlee van commentaren, columns, beschouwingen, analyses en nieuwsberichten over ‘Independence Day’ trof ik er een aan die een begin van een antwoord zou kunnen zijn. ‘Het enige reële alternatief,’ schrijft Coen Teulings, oud-directeur van het Centraal Planbureau en thans hoogleraar economie aan de Universiteit van Cambridge, in het FD van 28/6/16, ‘is Europa aan te prijzen voor datgene waar het in de wereld om bewonderd wordt. De lidstaten houden nu al zestig jaar lang een politiek en juridisch systeem in de lucht waarmee eerst zes en inmiddels zevenentwintig lidstaten hun onderlinge geschillen beslechten en afspraken maken tot wederzijds voordeel.’  

Dat een systeem met zo’n diffuse structuur als de EU daartoe in staat is geweest is een ongelooflijke prestatie. ‘Het heeft de voorwaarde geschapen voor de naoorlogse groei van onze welvaart.’ Maar ondanks de fantastische successen van decennia politiek touwtrekken is er ook veel onvrede, meent Teulings. ‘Echter, de opkomst van het populisme is geen specifiek Europees verschijnsel, zie Trump. Het echte probleem van de middenklasse in Europa en de VS is de opkomst van China en India. Dat maakt het electoraat van beide continenten onzeker. De EU is slechts een uitlaatklep’. 

Aan het stuur
Teulings’ betoog is, vrij door mij vertaald, een stevige oproep tot stabiliserend en effectief beleid om onvrede en onzekerheid weg te nemen en in goede banen te leiden. Maar helpt het als regeringsleiders kritiek hebben op Europa, terwijl zij als leden van de Europese Raad zelf aan het stuur zitten? Draagt het bij aan een solide Europees beleid als politici over Europa blijven praten in de derde persoon? Als welvaart, vrede, vrij reizen, één munt en internationaal studeren aantoonbare verworvenheden zijn van welvarende EU-lidstaten?

Twaalf jaar was ik lid van het hoofdbestuur van de Europese Beweging in Nederland. Jaren, waarin Eurocommissarissen als Frans Andriessen en Frits Bolkestein soms zeer opliepen tegen de grenzen van hun politieke vernuft en onderhandelingsbekwaamheden. Toch bewoog Europa: er kwam beleid tot stand dat nationale regels beetje bij beetje harmoniseerde, een gezamenlijke munt schiep en meer liberalisering inluidde. De sleutel van zulk economisch succes verwoordde de Fransman Jacques Delors, oud-voorzitter van de Europese Commissie, op prachtige wijze aldus: ‘It is competition that stimulates, cooperation that strengthens and solidarity that unites’.

Gaspedaal rechts
In de beginjaren van wat een aardverschuivende industrie zou worden, had een aantal visionaire automobielfabrikanten al snel door dat zij omwille van het succes van hun product internationaal moesten standaardiseren. Een van hun afspraken was deze: gaspedaal rechts, rempedaal in het midden, ontkoppelingspedaal links. Het huidige Europa heeft behoefte aan dergelijk doortastend optreden. Aan politici die de basis van de EU onderschrijven, trots zijn op wat er is bereikt en die publiekelijk durven te verwoorden wat Europa vermag. Zoals Delors en diens illustere voorgangers weten zij welke pedalen gebruikt moeten worden.  

In zijn boek ‘Facetten van Europa’ beschreef Lord Alan Bullock (Oxford) in 1979 hoe in het naoorlogse - in Oost en West verdeelde - Europa een ‘verbazingwekkend economisch herstel plaatsvond waardoor een hoger welvaartsniveau ontstond dan ooit tevoren in de geschiedenis’. Zes jaar daarvoor was Groot-Brittannië tot de Europese Economische Gemeenschap, de voorloper van de EU, toegetreden. Dat gebeurde onder leiding van de Britse premier en conservatief Edward Heath.

Doorgaan
Het is interessant om in Bullocks’ boek zijn visie op Europa te lezen. ‘Een zonniger toekomst ligt in het verschiet. Europa moet zijn rol blijven spelen […]. Europa kan zijn waarden opnieuw gaan uitdragen over de wereld, niet met het zwaard, maar in het kader van vriendschappelijke hulpverlening en met het vertrouwen van vrije mensen.’ Het lijkt mij een ware stimulans voor de regeringsleiders van de Europese Unie om op die weg door te gaan.  

Nico van Grieken
Lid Raad van Advies De Maatschappij

Geen opmerkingen:

Een reactie posten